köpekleri okşamak, inekleri yemek

Tim Gier

Nicolette Hahn Niman, The Atlantic’te “Köpekler Yiyecek Değil: Veganizm Argümanındaki Yanılgılar” adında bir yazı yayımladı. Yazıda Niman “ köpekleri yemediğimiz için inekleri yememeliyiz” argümanının geçersizliğini ortaya koyduğunu söylüyor. İtiraz olarak ise köpeklerimize (ya da diğer evcil hayvanlarımıza) çiftlik hayvanlarından daha fazla değer verdiğimizi ve sırf kendileri oldukları için onları değer verdiğimizi söylüyor. Yani; Niman en azından Batı toplumlarında köpekleri bizim için taşıdıkları manevi değer nedeniyle yemediğimizi söylüyor.

Burada Niman evcil hayvanlarımıza yüklediğimiz manevi değerden çok, köpek yemememizi, köpekleri onları yeme eylemi içermeyen şekillerde kullanmamıza bağlıyor. Bir yandan köpeklerle şu andaki gibi bir ilişki kurup bir yandan da onları yiyemezdik. Aynı şekilde inekleri de köpekleri kullandığımız gibi kullanamayız; çünkü inekleri yiyoruz. Köpekleri yememeye karar vermememizin ahlâki bir hesaplamayla ilişkisi yok, tamamen araçsal bir durum söz konusu. Köpekleri genelde arkadaş, destek, yardımcı vb. şekillerde kullanmayı seçtiğimiz için onları yemek bütün bu kullanım biçimleriyle doğrudan çelişirdi. İnekleri kullanma tercihimiz gıda şeklinde olduğundan, inekleri evcil hayvan olarak kullanmayı seçmek de bu kullanım biçimiyle çelişirdi.

Bu yüzden burada “ahlâk şizofrenisi” filan söz konusu değil. Ahlâk şizofrenisi olması için köpeklerimize manevi bir değer atfetmemiz gerekiyor, o moral değerin bizi köpekleri gıda olarak kullanmaktan koruması gerekirdi. Ama Niman meselenin bu olmadığını söylüyor. Niman, bir toplumun belirli bir canlı türüne evcil hayvan ya da gıda olarak muamele etmesinin hayvanların kendisiyle değil, yerel damak tadları ve geleneklerle ilgili olduğunu söylüyor. Bu durum aynen bir kültürün karahindiba yeşilini yerken diğerinin onu yabani ot diye bir kenara atmasına benziyor.

Niman, insan ve kanin (köpekler)  hayvanlar arasındaki uzun ve ortak geçmişin on binlerce yıla yayılması ve bu durumun da aramızdaki özel ilişkiye dönüşmüş olmasının altını da çiziyor. Niman bazı kültürlerin neden köpek yemeyi seçtiğini ise açıklamıyor, ama her durumda bu ilişkiyi moral terimlerle tanımlamıyor. Köpekler ailemizin bir parçasıdır ; ama ahlâk evrenimizin bir parçası değildirler.

Ne yazık ki; Niman haklı.

Sadece ABD’de Körfez bölgesinde, BP petrol krizi sırasında, 2010 yazında  bir çok ailenin ekonomik zorluklar sebebiyle kedi ve köpeklerini nasıl terkettiklerine bakmak yeterli. Modern Batı toplumlarında yaşayan çoğu insan zorluk zamanında gerçek bir aile üyesini terketmez; buna vicdansızlık denir çünkü. Ama ya evcil hayvanlar? İşler zorlaşınca evcil hayvanlar söz konusu olduğunda kimse vicdan azabı çekmiyor.

19 sene boyunca beraber yaşadıkları maymunlarını artık ona bakamayacaklarını anladıkları zaman bir barınağa terkeden bir aile tanıyorum. Primatı bebekliğinden itibaren yetiştirip ona aileden biriymiş gibi davranmış olmalarına rağmen, zaman geçip de maymun barınakta hastalandığında onu ziyaret etmeye bile gelmediler. Daha sonra, maymun gece yarısı uzanmış ölürken, onu rahatlatmaya çalışanlar yegâne insanlar onu barınağa alan sevgi dolu yabancılardı. Gerçek ailesinin umrunda bile olmamıştı.

İnsan türünden olmayan hayvanlarla aramızdaki ilişkilerde ahlâk şizofrenisi filan yok. Onlara nesne muamelesi yapıyoruz, her bir köpeğe, domuza, kediye, balığa, hiç birisinin önemi yok. Ahlâk şizofrenisi filan değil, bu bir ahlâk iflası.

Ama Niman, bu noktada haklı olurken aslında argümanının sonunda neden iddiasını kaybettiğini de bir şekilde bize gösteriyor. Cevaplanması gereken gerçek soru köpeklere neden ineklerden daha farklı davrandığımız değil; esas soru; her ikisine de bir nesne, eşya gibi davranma hakkını nereden bulduğumuz? İster artık işe yaramadığı düşünüldüğünde bir kenara atılacak bir köpeğin çocuklarımız  için bir oyun arkadaşı olarak kullanılması, isterse ineklerin plastik ambalajlarda satın aldığımız yiyecekler olarak kullanılması olsun, diğer hayvanların nesne olarak kullanılma biçimlerinin hepsi yanlıştır.

İnsan olmayan hayvanlar bu gezegende tek bir sebeple bulunuyorlar, sadece tek bir sebeple. Sizin ve benim için de geçerli olduğu gibi, onlar da hayatlarına anlam vermek için buradalar, yoksa başkalarını tatmin edecek bir araç görevi görmek için burada değiller. Niman burada en temel noktayı gözden kaçırıyor, ve ne yazık ki başkalarının hayatlarını kontrol edebildiğimiz için, kimin evcil hayvan olabileceğine, kiminse  öldürülebileceğine karar verebildiğimiz için, böyle bir hakkımız olduğunu sanıyor. Niman yanılıyor oysa; bizim böyle bir hakkımız yok.

Çeviri: CemCB