J.Zerzan - Gerçek Sanallık

İkinci-En İyi Hayat: Gerçek Sanallık

30 Mart 2008

John Zerzan

Yığınlarca deneysel çalışma ve bir ya da iki yüzyıllık sosyal teori, modernliğin giderek yüzeysel ve aletler aracılığıyla kurulan ilişkiler ürettiğini eleştirmişti. Yüz yüze ilişkiye dayanan karşılıklı olma bağlarının bir zamanlar bulunduğu yerde, şimdi derinlik bulunmayan, manevileştirilmiş bir teknokültürün içerisinde var olma eğilimindeyiz. Bu, endüstriyel kitle toplumunun yörüngesidir, kendisini teknolojinin üstüne çıkarmıyor, fakat onun yerine her zamankinden daha etraflıca gerçekleştirilmiş oluyor.

Bu bağlamda, “sanal”ın özgün kullanımının “erdem”in sıfat formu olduğuna işaret etmesi akla geliyor. Sanal gerçeklik yalnızca narsist bir alt kültürün yaratılışı değildir; daha kapsalı bir kimlik ve gerçeklik kaybını ifade eder. Başlıca amacı insan ve makinenin kusursuz yakınlığıdır, bilgisayar temelli ve bizzat gerçekleştirilen etkileşim arasındaki ayrımın yok edilmesidir.

Second Life. Born Again. Her ikisi de ciddi biçimde kötüleşen bir gerçeklikten kaçış rotasıdır. Hem yüksek-teknoloji hem de aşırı tutucu tercihler, şu anda bizi yutan gerçek duruma verilen pasif tepkilerdir. Bir birimizden fiziksel ve sosyal olarak çok uzağız, ve tecavüz edici sanallık bizleri çok daha uzaklara sürüklüyor. Sanal Gerçekliğin yeni, mahvolmamış İnkar Toprağında serbestçe-gezen vekiller olarak “yaşamayı” seçebiliriz, fakat yalnızca Zizek’in “hayatlarımızı belirleyen acımasız teknolojik dürtü” dediği şeyi kucaklarsak.

Siberalem, Allucquere Rosanne Stone’un sözleriyle, doğayı teknoloji içerisine çökertmek anlamına gelir; fiziki varlıklar olarak dayanağımızı kaybediyor olduğumuza işaret eder. Çorak tekno-dünyadaki anahtar tepki, elbette, daha fazla teknolojidir. Uykusuzluk çeken milyonlarca Amerikalı için ilaç teknolojisi; cinsel fonksiyon bozukluğuna sahip erkekler artık Viagra’ya bağımlı; artık hayal görmeyen veya hissetmeyen kaygılı ve depresyondaki kişiler için Cialis, vs.

Ve bu rejim doğrudan deneyimi daha fazla bastırmaya ve yerle bir etmeye uğraştıkça, bu rejimin son zaferi olan Sanal Gerçeklik boşluğu doldurmaya başlıyor. Second Life, There, ve diğer başkaları, hayal dünyaları sunmanın, hayallerden yoksun bırakılmış bir dünyanın yanındadırlar. Günümüzde, “sanal kayıp” ve “çevrimiçi kederlenme”, yas tutanları teselli etmek için sunulmuş olan olağanüstülükler olarak müşteri arıyorlar; küçücük çocukların video oyunlarına maruz kaldığı; “teledildoniklerin” uzaktaki kişilere simüle edilmiş cinsel ilişki verdiği olağanüstülükler gibi.

“İkinci Hayat’a hoşgeldiniz. Sizi içeride görmeyi bekliyoruz”, bu Second Life‘ın website reklamı. Kendinizi kaptırdığınız ve etkileşimli Sanal Gerçeklik, müşterilerinin reddettiği gerçeklikten oldukça farklı bir alan sağlar. Birkaç dolara, herhangi biri asla yaşlayanmayacak, sıkılmayacak veya kilo almayacak bir “küçük resim” olarak orada var olabilir. Technology Review‘den Wade Roush, Second Life‘ı bir başarı olarak ilan eder, öyle ki, şu anda sahip olduğumuz hayattan “daha az yalnız ve daha az tahmin edilebilir” bir hayattır. Gerçekliğin bu tersine dönüşü, pek çok dinin doğaüstüsünün tesellisidir, ve benzer bir değiştirici işlev görevini görür.

Zihnin beden ve doğadan ayrılışı şiddetlendikçe, gerçeklik bir ekranın arasında kayboluyor. Teknik araçlar, 1990ların başlarındaki sözlerini yerine getirerek, hızla mükemmelleştirilmiş hale geliyorlar. Oldukça heyecanlı ve şamatalı propagandaya rağmen, o zamanlarda Sanal Gerçeklik gerekli nitelikleri gerçekten veremedi. Onbeş veya daha fazla yıl sonra, Second Life teknolojisi (örneğin) kuvvetli bir fiziksel var oluş hissi ve diğer sahte-duyusal etkiler ile pek çok kullanıcıyı birbirine bağladı. Sanal gerçeklik artık postmodern durumun son ifadesidir. Belki de en iyi şekilde; vahşi olan hiçbir şeyin orada var olmadığı, yalnızca insan tüketimine hizmet eden şeylerin var olduğu gerçeğini simgerler.

Foucault, modernitedeki iktidarın egemenlikten disipline dönüşümünü tanımladı, ve muazzam boyutlarda teknolojileştirilmiş günlük yaşam bu dönüşümü hızlandırdı. Çağdaş yaşam, benzeri görülmemiş bir dereceye kadar tamamiyle gözetim altına alınır ve denetlenir. Fakat teknoloji arabulucuğunun ağırlığı ve yoğunluğu, çok daha belirleyici bir gerçeklik ve daha yoğun bir kontrol aşaması yaratır. Deneyimin doğası, temel bir seviyede, oldukça derinden değiştirilince, esaslı bir dönüşüm görüyoruz – gittikçe hızlanan bir tempoda, heryere yayılmış olan bir dönüşüm.

Sanal gerçeklik, durmadan ilerleyen, evrenselleşen, standartlaşan küresel kültürün son teknolojik unsuru olan bu hareketi, simülasyonlarını ve robotik fantazilerini simgeler. Philip Zai’nin Sanal Gerçekliğin “uygarlığın metafiziksel olgunluğu” olduğu yargısı malesef yerinde bir yargıdır. Somut, bedensel, ve dünya-temelli olan herşey teknolojik olarak dolaylı bir varoluş içerisinde çürür ve değeri azalır.

Elbette, yapmacık olanın bu son gelişimine karşı koyma biçimleri vardır. Fakat bir makine kırıcı tepkisi, her zaman yüzleştiği şeyin büyüklüğünden önce solar görünür. Her yeni teknolojik kımıldanmanın arkasında çok uzun, tortulaşmış bir tarih, sürekli bir beklenmedik olaylar zinciri vardır. Yeni tekniklerden yararlanmakla meşgul olan sıçrama, önceki yeniliklerin neden olduğu insan arzuları ve kabiliyetlerinin yavaş yavaş yitirilmesiyle daha kolay kılınmıştır. Vaadedilen, her zaman, daha fazla teknolojinin ilerleme getireceğidir – daha doğru olarak, önceki “gelişmelerde” kaybedilmiş şeyi telâfi edeceği anlamına gelen bir ilerleme. Tek çıkış yolu zorunluluklarını redderek bu zinciri kırmaktır.

Heidegger, “doğanın her yerde teknolojinin nesnesi olarak göründüğüne” işaret ederek, ve “Dünyanın nesne olduğu” sonucuna vararak, “temsil ve üretim imhasını getirmiş…tüm canlıların nesnelleştirilmesine” saldırdı. Ayrıca teknolojinin şeyler ile ilişkimizi nasıl değiştirdiğini kavradı, sanal gerçeklik ile vurgulanan bir olgu. Gadamer şöyle dedi: “Şey için bir saygıdan bahsetmek, giderek teknikleşen bir dünyada çok daha anlaşılmazdır. Basitçe ortadan yok oluyorlar…” Sanallık kesinlikle o “ortadan yokolmadır”.

Doğrusu, şeylere böyle saygı duymaktan yana, en azından felsefi düzlemde, onları aracı olan pozisyonlarından özgürleştirmeden yana, yeni bir karşı-saldırı vardı. Things (2004) ve The Lure of Object (2005) gibi yazılar bunu söyler. “Şeylik”in (Heidegger’in terimi) otantik deneyimi arzusu, modernite olarak bilinen patolojik koşulu paylamak, “şeylerin diğerliğini kabul etmenin aslında diğerliği kabul etme şartı olduğunun” farkına varmaktır.

Sanal gerçekliğe dalış, özellikle içerilen etkileşimlilik ve kendini temsil etme derecesinden dolayı, bu patolojinin kötücül bir gerginliğidir. İnşa edilen çevre hiçbir zaman imkân dahilinde toplamaya bu kadar önemli bir şekilde bağlı olmadı. Tam anlamıyla, bir ikinci hayat, bir ikinci dünya olarak çağırısı ile, The Matrix‘dir – biz kendimiz sürekli olarak yeniden üretimi karşılamak zorunda olduğumuz bir dünya. Heinz Pagels’in sembolik tanımı, genelde, kesinlikle sanal gerçekliğe başvurur: “gerçekliğin ivediliğini inkâr ederek ve onun yerine geçen bir vekil yaratarak, büyük yanılsamamızın ağında başka bir tehdit örüyoruz.” Siberuzayın bu şekilde kullanımı, kendini duvar ile çevirmenin ve kendini evcilleştirmenin yeni seviyelerini gösterir.

Spengler’in Batı uygarlığı araştırması onu, “yapay bir dünya doğal olanın içine işliyor ve zehirliyor” sonucuna götürdü. “Uygarlığın kendisi herşeyi mekanik bir tarzda yapan, veya yapmayı deneyen bir makine olmuştur.” Grafik kartları ve geniş bant bağlantılar kullanan Second Life, Google Earth, vs. yapmacık ve çekici kaçış kapaklarıdır, fakat hâlâ aynı temel makine yönelimidir. Ve Sanal Gerçeklik, David Gelernter’in hâlâ mutlulukla ilan ettiği gibi, “modern yaşamın talep ettiği bir çeşit araçtır.”

Askeri araştırma ve eğlence sektöründen doğan Sanal Gerçeklik, toplumun her tarafında planlanan rolü için bize bağlıdır. Gerçek sanallık, çeşitli alanlara bulaştığı zaman bir norm olacaktır, fakat yalnızca aktif rızamızla. Wittgenstein, “örn. bilim ve teknoloji çağının insanlığın sonunun başlangıcı olduğuna inanmanın anlamsız olmadığını” hissetti. Bilim ve teknoloji, uygarlığın en büyük zaferleridir, ve anlatılmak istenen şey şimdiye kadar olmadığı kadar göze çarpıyor.