18 Nisan 2009
Jeff Vail –
Köksap Nedir?
Melez/bahçecilik
üretim tarzı, yeterli, çeşitlendirilmiş, esnek ve sürdürülebilir üretim düğümleri
yaratabilir mi? Bu yazı, asgari ölçekte kendi kendine yeten düşük değer
düğümleri yaratmak için önerilen modelin ana hatlarını anlatır. Bu yazı, “Bir
Mezra Ekonomisi Tasarlamak” başlığının devamıdır, ve düğüm seviyesindeki bir
melez/bahçecilik sistemi aracılığıyla asgari kendi kendine yeterliliğin
yaratılmasını ayrıntılarıyla açıklamaya çalışır: 10-40 kişilik genişletilmiş
aile grubu.
Değerlendirme
ölçütleri:
Kişi başına,
haftada ortalama 20 saatten az çalışmayla besin ve enerjide düğüm seviyesinde asgari
kendine kendine yeterlilik sağlama (yeterlilik ve esneklik kontrolü)
İhtiyaçların %10′dan
fazlasının tek bir münferit sistemden karşılanmadığı şekilde çeşitlendirme
(çeşitlilik kontrolü)
Beş yılda bir
üretimin en az %50′sini karşılayabilecek şekilde fidancılıktan elde edilen
üretim fazlası stoğunun kurulması (esneklik kontrolü).
Üretimin en az
%50′sini toplayıcılık/avcılıktan karşılayabilme yeterliliği (esneklik
kontrolü).
Toprağın üretim
potansiyelini yıldan yıla geliştirmek (sürdürülebilirlik kontrolü).
Bu ölçütler için
elbette geri besleme rica ediyorum, ancak şimdilik aklımdan devam edeceğim.
Temel üretim
planı:
1. Yoğun
Bahçecilik: Yoğun bahçecilik, veya bahçıvanlık, bu modelin özüdür. “Yoğun”,
bununla birlikte, emek-yoğunluğu anlamına gelmez, daha ziyade toprak alanı
başına yüksek ürün anlamına gelir. Etkin plan kullanımı, toprağı geliştirme
yöntemleri, (özellikle “bahçe” ve “orman bahçe” arasındaki) sınırın etkin
kullanılması, ve permakültür, Fukuoka yöntemi, ve biyo-yoğun bahçecilik tarlalarında
sağlıklı bir şekilde tasarlanmış diğer prensipler, nispeten düşük çaba ve az
bir alan ile yüksek oranda ürün alımının mümkün olduğunu gösterir. Biyo-yoğun
bahçecilik hareketinin kurucusu John Jeavons, 1,200 metre karelik bir bahçenin
dışarıdan hiçbir gübre veya böcek ilacı kullanılmadan bir insanı sürdürülebilir
bir şekilde besleyebileceğini ikna edici bir şekilde kanıtlamıştır-geliştirdiği
teknik, bu alanın aşağı yukarı yarısının toprağın sürekli olarak geliştirilmesi
için organik madde yetiştirmeye ayrılmasını içerir. Bu teknik kullanılarak, 10
kişi 0,4 hektarlık bir bahçe ile desteklenebilir. Böylece, 20 kişiden oluşan
genişletilmiş bir aile düğümü kuramsal olarak 0,8 hektarlık bir yoğun bahçe ile
desteklenebilir-ya çok sıkı çalışan bir kişinin ya da hiç acele etmeden çalışan
20 kişinin meşgul olabileceği bir bahçe.
Jeavons’un
tekniğini kabul etmekle birlikte, bu model, yaşam standardını geliştiren,
esneklik sağlayan, ancak azami ölçüde kalori-yoğun olmayan bir üretim payına
tekabül eden bahçecilik VE fidancılık alanının kabaca 10 katını kullanır
(aşağıda #2′ye bakınız). Belirli bir biçimde, yoğun bahçe için kişi başına
2,400 metre kare (lezzetli ancak daha az temel ürüne ayrılmış alanın yarısı),
hayvan üretimi (ağırlıklı olarak yumurtlayan tavuklar ve mandıra
koyun/keçileri) ve ticaret/değiş tokuş için kullanmak üzere uzmanlık gerektiren
ürünler (bira, şarap, peynir, vs.) için kişi başına 2,400 metre kare, yiyecek,
yakıt, ve kereste üretimi için ek olarak 1 hektar orman-bahçe. Bu model,
çevredeki avlanma/toplama alanının katkısı hariç toplam üretim için kişi başına
0,4 hektar alan kullanır. Bu nedenle, 20 kişilik bir aile düğümü 8 hektara (1,6
hektar yoğun bahçecilik, 1,6 hektar hayvan desteği ve uzmanlık gerektiren
üretim, ve 3,2 hektar orman bahçe) gerek duyacaktır. Sıkı çalışan beş kişi,
veya acele etmeden çalışan 10 kişi bu sistemi devam ettirebilir. Geri kalan 10
kişi diğer önemli düğüm işlevlerini uygulamak için ayrılabilir (çocuk ve
yaşlıların bakımı, bilgi işleme, zanaat üretimi ve ticareti vs.). Avcılık ve
toplayıcılığın sürdürülmesinin yapacağı gibi, ek sistemlerden elde edilen
kalorik üretim, temel besin üretimi gereksinimini düşüreceğinden, bu sayıların
ölçülü tutucu düşünüyorum. Bu tutuculuk ve dahili fazlalık esneklik inşa eder.
2. Fidancılık:
Bir orman bahçe, düzenli üretime katkıda bulunurken, aynı zamanda bahçeciliğin
yetersiz kaldığı yıllarda potansiyel bir üretim telafisi sağlayacaktır.
Kurulduktan sonra bir orman bahçesinde gerekli olan tek önemli insan girdisi
hasadı kaldırmak olacaktır. Bu nedenle, düğümler tüm besin ve kaynak
gereksinimlerini sağlayabilen bir orman bahçe kurmalı ve sonra yalnızca
bahçecilik açıklarını telafi etmek ve orman ürünleriyle yaşam stadandardına
eklemeler yapmak için bu orman bahçeden hasat almalılar.
3. Avcılık/Toplayıcılık:
Avcılık ve toplayıcılığa baş vurabilme becerisi bu modelin esnekliği için çok
önemli bir özelliktir. Sistemik şoklardan gelecek etkilerden sakınmak için ne
kadar dikkatle çalışsak da, zamanla ortaya çıkacaklardır. Avcılık ve toplayıcılık
bu şokları atlatmanın ispatlanmış araçlarıdır. Eğer avcılık ve toplayıcılık
böylesine esnek ise, neden yalnızca ona bel bağlamıyoruz? Burada elbette bir
anlaşmazlık var, fakat benim iddaam, iyi tasarlanmış melez bir bahçecilik,
fidancılık, ve avcılık/toplayıcılık sistemi tek başına avcılık ve
toplayıcılıktan daha üstün bir yaşam standardı sağlayacaktır. Avcılık ve
toplayıcılık bir tasarruf hesabı görevi göreceğinden, vahşi canlıların
sağlayacağı kapasite ve esneklik, ihtiyaç duyulmadıkları dönemlerde yenilenecektir.
Bu, salt avcılık ve toplayıcılıktan (biraz) daha yoğun bir yerleşim modeline
izin verecektir. Böylelikle toplumun sırasıyla karmaşıklığı daha etkin bir
biçimde kaldırmasına izin verecek şekilde düğümler arasında daha fazla ve daha
hızlı iletişimhttp://yabanil.net/?p=581#comment-784e olanak sağlayacaktır.
Ayrıca, dürüst olalım, bahçe ürünlerinin çoğunu seviyorum: peynir, domates,
şeftali, buğday & arpa (pizza ve bira için elbette), vs. Vahşi besinlerin
çeşitliliği hayret verici olsa da, eğer pizzayı BIRAKMAMA seçeneği varsa, ben
onu seçeceğim! Belki de, diğerleri için çekici olan bir alternatifin
yaratılması bugünün ekonomisinden mezra ekonomisine geçişi tetiklemekte oldukça
önemli olacaktır.
Ayrıca avcılık ve
toplayıcılığın, tarımdakindan çok daha az bir zaman girdisiyle asgari geçim
ihtiyaçlarını karşıladığı iddiası vardır. Burası bence hiyerarşik tarım ve
köksap bahçeciliğin birbirinden ayrıldığı yerdir: İddia ediyorumki, büyük
ölçüde konuma bağlı olsa da, bahçecilik **çoğu yıllarda** avcılık ve
toplayıcılıktan daha verimli kazanç sağlayabilir. Buna rağmen avcılık ve
toplayıcılığın bu melez modelde çok önemli-ve sürekli-bir rol oynamak zorunda
olduğunu düşünüyorum. Avcılık/toplayıcılıktan yararlanabilmek iki şeye
bağlıdır: kapasite ve beceri. İlk faktör, elde edilebilirlik, avcılık ve
toplayıcılıkla yeterli kalori sağlamak için, uygun bir dağılım ile, kişi başına
yeterli büyüklükte arazi olmak zorunda olduğu anlamına gelir. Bu alan Kuzeybatı
Pasifik bölgelerinde kişi başına 4 hektardan kuru bir savanda kişi başına 400
hektara kadar fazlasıyla değişken olacaktır. Kaynak dağılımı idealleştirilmiş
yapının (“Bir Mezra Ekonomisi Tasarlamak” başlığına bakınız) kapsamak zorunda
olduğu arazi özelliklerinden biri olduğundan, köksap kafesinin yoğunluğu ve dokusu
buna göre uyarlanmalıdır. Herbiri 20 kişilik dört düğümden oluşan bir mezra, bu
nedenle, üretim için kabaca 32 hektar arazi ve ek olarak etraflarını saran 320
ila 32,000 hektar yabanıl alana gerek duyacaktır. 32,000 hektar alanda mezralar
arasındaki geometrik uzaklık 15 kilometre kadar olacaktır, bu da bir günlük
basit bir yürüyüştür (gerçekte bu ayrım muhtemelen daha az olacaktır, aşağıdaki
şekle bakın):
İkinci faktör,
beceri, insanların bir öğrenme dönemi olmadan etkin bir şekilde avcılık ve
toplayıcılık yapması için gerekli yetenekleri sürdürmek zorunda olduğu anlamına
gelir. Bu, bahçeciliğin iyi ürün verdiği yıllarda bile, avcılık ve
toplayıcılığı düzenli besin ve kaynak üretiminin önemli bir parçası tutarak
başarılır.
Esnekliği Planlayıp
Düzenlemek:
Esneklik
çeşitlilikten çok daha fazlasıdır-ürün döngülerini ayrıştırma ihtiyacı ve
sistemik şoklara duyarlılıktır. Güncel bir yorumun işaret ettiği gibi, çoğu kez
en az ürünü eşzamanlı olarak üretmek için yoğun bahçecilik sistemlerinin ve fidancılığın
rekoltesi için bir eğilim vardır. Bir kuraklık, örneğin, hem bahçe ürünlerini
hem de orman-bahçe ürünlerini etkileyebilir. Bu sistem bu tarz bir olaya
avcılık ve toplayıcılık becerisiyle ayak uydurmak için tasarlanırken, eğer bu
ihtiyaç en aza indirilebilirse daha esnek olur. Ek olarak, düzenli bir sıklıkla
meydana gelecek sistemik şokların standart bir listesi vardır, ve bu sistem
onlara karşı özel önlemler düşünmek zorundadır: şiddetli hava koşulları,
yangın, hastalık (hem bitki hem de insan), ve savaş. Değerlendirme ölçütü #2
(çeşitlendirme) özellikle bu endişeleri hedef alır. Yine de, basit
çeşitlilikten daha fazlası gereklidir-çeşitlilik dikkatle seçilmek zorundadır
öyle ki çeşitli bölümlerin risk profilleri birbirlerinden ayrıştırılır. Eğer
bir bölüm özellikle kuraklıktan etkilenirse, kuraklık boyunca iyi ürün vermeye
devam edecek bir antipot seçilmelidir. Aşağıda bazı ön düşünceler mevcut:
Kuraklık: Dünya
üzerindeki yaşam suya bağımlıdır, ve eğer korkulan gerçekleşir ve hava durumu
daha da dengesizleşirse, kuraklık gelecekte çok daha ciddi bir problem
olabilir. Su, yatırım yapılmak zorunda olan çok önemli bir kaynaktır-organik
madde katılımı, malç, ve çukurluklarla toprağa, kuraklık toleransları (ve
kuraklıkta ürün verdikleri) için seçilen bitkilere, göl ve havuzlara (örn., bir
çok mikro-barajın yerel ekosistemi sekteye uğratmadan suyu yakaladığı ve
biriktirdiği, “Key-Line” baraj kavramına bakınız) yatırım yapılabilir.
Sarnıçlar da uygundur. Genel olarak, kuraklık-esneklik stratejisi büyük ölçüde
mekâna bağımlı olacaktır.
Yangın:
Söndürülmesi güç yangınlar potansiyel olarak yıkıcı sistemik şoklardır. Önemli
miktarda karşı-tatiklerin geliştirildiği Avustralya’da-permakültür hareketinin
ana üssüdür-budenli büyük bir kaygıdır (Bu konuya ayrılmış bir bölüm için
Mollison’un “Permaculture: A Designer’s Guide” kitabına bakınız).
Bitki
hastalıkları & zararlılar: Çeşitlilik, çeşitlilik, çeşitlilik. Patates
yetiştiriyorsanız, er geç patateslerinizi küf saracaktır. Ancak patates
beslenmenizin %10′unda fazlasını oluşturmuyorsa, bu şoku kolaylıkla
soğurabilirsiniz. Çeşitli bir ekosistemden-bitkiler, hayvanlar, böcekler,
mantarlar-ölçülü bir şekilde beslenmek, etkinin dengelenmesi ve azaltılmasını
sağlamaya yardımcı olacaktır. Ve çekirgeler protein açısından çok zengindir…
Don: Pek çok
ekin, ve özellikle meyve bahçeleri, bahar sonu donlarından kolaylıkla
etkilenebilir-hava genel olarak daha da dengesizleşirse daha fazla sorun
olabilecek bir şey. Donlara karşı özel bir duyarlılık düşüncesine sahip olarak
uygulanan üretim çeşitliliği, donun ürünler üzerindeki etkilerini mümkün olduğu
kadar azaltmaya yardımcı olacaktır.
İnsan
Hastalıkları: Bir köksap mezra-ekonominin düz topolojisi bulaşıcı hastalığın
gelişmesine ve yayılmasına karşı mükemmel bir engel sağlayacaktır. Ayrıca büyük
festival ve panayırlara yapılacak çok günlük yolculuklar bulaşıcı hastalıklara
maruz kalmayı en aza indirecektir. Yine de, kesinlikle kusursuz sayılmaz.
Nüfusun bir bölümünün biraz daha fazla çaba göstererek (planlı olarak haftada
20 saatlik çalışmayı 40 saate çıkarma) bütünün üretim gereksinimlerini
karşılaması gibi genel esneklik prensipleri de yardımcı olacaktır.
Savaş: Bir ordu
geçip giderken düşmanının besin üretim kapasitesini tahrip etmesi klasik bir
taktiktir. Küçük ölçekli yağmacılar bile hayvanları katletme ve tarlaları ateşe
verme gibi iğrenç eğilimlere sahiptir. Üretimin merkezsizleştirilmesi ve
çeşitlendirilmesi bunu bir saldırı taktiği olarak daha az etkili yapar.
Fidancılık bilhassa esnektir çünkü ağaçları keserken harcanan zamanın bir
buğday tarlasını ateşe vermek için harcanan zamandan daha az getirisi
vardır-yine de, söndürülmesi güç yangınlara karşı güven sağlamayan fidancılık
sistemi kundaklamaya karşı da aynı derecede güvensiz olacağından, yangına karşı
alınacak önlemler genel olarak çok değerli olacaktır. Ek olarak, kaynakların
dağıtıldığı planlar kaynakları merkezsizleştirebilir ve yok edilmelerini
etkisiz kılabilir-tavuklarınızı serbestçe dolaşmaları için salmaktan daha
karmaşık bir şey değil. Bazıları yabani hayvanların yemeği olacaktır, bazıları
ise asla yeniden bulunamayacaktır, ancak bu katledilmeleri için hepsini küçük
bir kümeste tutmaktan çok daha iyidir.
Çeviren: Serhat
Elfun Demirkol
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder