Doğal Bir Yapı
Malzemesi: Saman Balyası
26 Nisan 2009
Yaşam biçimimizle
var olan malum ideolojinin gerektirdiği biçimde, yaşam alanlarımız sürekli
değişiyor. Bu değişimlerle beraber bizler de çevremizle olan ilişkimizi
sürdürecek şekilde hizaya getiriliyoruz. Bunun en çarpıcı örneklerinin
yaşandığı kentlerde metro duraklarının büyük alışveriş merkezlerine olan
yakınlığı, artan tüketim alanlarının yanında kamusal açık alan kaybı, dev
otobanlarla donatılan adacıklar ve
yollarla parçalanan mahalle kültürleri, bizler üzerine biçilen bir tasarıyla
paralel değişimler olarak tanımlanabilir.
Dünyamızın yok
olma eşiğine sürüklendiği şu zamanlarda, bunu engellemenin yaşam biçimlerimizin
değişimi ile mümkün olabileceğine dair fikirlerin dikkate alması gereken
konuların başında kuşkusuz “yaşam alanlarımızın yeniden gözden geçirilmesi ve
dönüşümü” geliyor.
Konuyla ilgili
kendimize öncelikle şu soruyu sorabiliriz:
“Çevremize verdiğimiz
zararı ve bağımlılıklarımızı en aza indirgeyerek nasıl sürdürülebilir yaşam
alanları yaratabiliriz?“
Bu soruya
arayacağımız cevap; geleneksel-yerel mimari, peyzaj mimarisi, sürdürülebilir
mimari, doğal yapılar, permakültür gibi bir çok alanı içine dahil eden bir
araştırma süreci içeriyor.
Bu araştırma
sürecine, barınma ihtiyacını karşılayabilecek harika bir yapı malzemesi ile
başlamak istiyorum:
Saman Balyası
Çimento ve tuğla
ilk bakışta vazgeçilmez iki yapı malzemesi gibi gelebilir. Fakat çevreye zarar
vermeyen yapılardan söz edeceksek eğer, öncelikle üretim sürecinde yüksek
enerji gerektiren, geri dönüşümsüz, çevreye zarar veren yapı malzemelerinin
yerine ne tür doğal malzemeler kullanabileceğimiz konusunda bilgi sahibi
olmamız gerekiyor.
Buna bulunduğumuz
coğrafyada kolaylıkla bulunabilen saman balyasını tanımakla başlayalım…
Tarihi
Aslında samanın
yapı malzemesi olarak kullanılması çok eskilere dayanıyor. Erihada bulunan M.Ö.
8300′e tarihlenen yerleşimin tuğla kalıntılarında saman örneklerine rastlanmış.
Fakat kimi antropologlar samanın 40 000 yıldan beri yapı malzemesi olarak
kullanıldığını iddia ediyorlar.
Saman balyasının
yapı malzemesi olarak kullanımı ise, paketleme makinesinin bulunmasıyla 1890
yıllarında Nebraska‘da beyaz göçmenlerin malzeme siparişleri gelene kadar
geçici olarak inşa ettikleri yığma saman balyası evlere dayanır. Yığma sisteme
Nebraska stili denmesinin sebebi de budur. Bugün hala Nebraska’da saman
balyasıyla konutlar, kiliseler, çiftlik evleri, okullar, ofisler inşa edilmektedir.
Dünyada saman
balyası
Günümüzde,
dünyanın dört bir yanında kırsal çevrelerde saman balyasına olan ilgi, hem
ekonomik hem de ekolojik sebeblerden ötürü hızla artıyor. Firmalar arasında,
ısı ve ses yalıtımını çok iyi sağladığı ve ucuz bir malzeme olduğu için
kullanımı hızla yaygınlaşıyor ve müşterinin ihtiyaçlarını karşılayabilecek bir
konforu da sağlayabiliyorlar. Ayrıca dünyanın bir çok yerinde ekolojik yaşamı
benimsemiş bir çok köy ya da topluluk, barınma ihtiyaçlarını bu malzeme ile
kolaylıkla giderebiliyor. Duvarlar kolaylıkla onarılabiliyor. Hiç bir alet
gerektirmeden, ustası olmayan biri tarafından bile kolaylıklıka inşa
edilebilmesinin yanında esnekliğinden ötürü yaratıcılığa da teşvik ediyor.
Oldukça eğlenceli
bir uğraş olan saman balyasından ev yapımı hakkında yurt dışında her yaştan
insanın katıldığı onlarca atölye açılıyor. Saman balyasından evlerle ilgili
çeşitli topluluklar kurulup, tanıtımı ve yaygınlaşması için çaba gösteriliyor.
Şu adreste saman balyasından evlerin ülkelere göre ayrılmış listesini
görebilirsiniz.
Konuyla ilgili
bir çok kitap mevcut. NaturalHomes ve GreenHomeBuilding sitelerinin derlemiş
oldukları konuyla ilgili kitapları inceleyebilirsiniz. Ne yazık ki bu konuyla
ilgili dilimize çevrilmiş bir kitap bulunmuyor.
Türkiyede ise
saman balyasının yapı malzemesi olarak kullanımına dair girişim yok denecek
kadar az. Türkiye gibi bir coğrafya için oldukça şaşırtıcı bir durum.
Betonlaşma, kırsal alanın hem ekonomik hem de ekolojik açıdan giderek
yoksullaşmasına neden olurken, Anadolunun bir çok bölgesinde fazlasıyla
ulaşılabilir olan bu malzemeye karşı ilgisizliğimiz bir şekilde sürüyor.
Yine de, kırsal
çevre için umut verici olan bu malzeme ile ilgili çalışmalar ve uygulanmış
örnekler ülkemizde nihayet son 10 yılda görülmeye başlandı. 90′lı yılların
sonuna doğru Türkiyenin bilinen ilk deneysel ekolojik yerleşimi olan, fakat bir
süre sonra dağılan “Hocamköy” projesinde saman balyasından evler yapılmıştı. Bu
deneyim ile ilgili şurada detaylı bir makale var. 2006 yılında ise Buğday
Derneği, Beykoz Cumhuriyet Köyünde, “saman balyasından ev” atölye çalışması ve
seminerleri düzenledi. Gönüllü 20 kişinin katılımıyla bir ev inşa ettiler.
Rastladığım son örnek de İmece evi‘nin “saman evi”. Evin fotoğraflarını ve
ekolojikev ile yapmış oldukları söyleşiye şuradan ulaşabilirsiniz.
Türkiyede saman
balyasına ilişkin deneyimler ne yazık ki bunlarla sınırlı. Ama yine de yeşil
düşüncenin henüz yaygınlaşmaya başladığı şu dönemlerde bu malzemenin gerektiği
ilgiye kavuşacağına şüphem yok.
Artıları eksileri
Peki yapılarda
saman balyası kullanımının artıları eksileri nelerdir? bunlardan söz etmek
istiyorum.
+ Harika bir
yalıtım malzemesidir.
Saman, diğer
yalıtım malzemelerine oranla 3 kat daha iyi yalıtım sağlayabiliyor. Isıtma ve
soğutma maliyetinde %75′ oranında tasarruf edilebiliyor . Ayrıca ses yalıtımını
da çok iyi sağlayan bir malzeme. Şuradan yalıtımla ilgili detaylı verilere
ulaşabilirsiniz.
+ Çevreye zarar
vermez.
Çimento, tuğla
gibi malzemelerin üretimi ve nakliyatı yüksek enerjiye ihtiyaç duyar. Fakat
saman, güneş enerjisi ile oluşan, her yıl elde edilebilen sürdürülebilir bir
malzemedir. Tahıl üretimi yapılan her yerden kolaylıkla temin edilebilir,
balyalanması için düşük enerjiye ihtiyaç duyar. Çevreye karşı hiç bir zararı
yoktur, yapılar yıkıldığında toprağa karışır. Hatta kompost olarak
kullanılabilir. Üstelik saman balyasının yapı malzemesi olarak
değerlendirilmesi, gereksiz görülen samanların yakılmasıyla oluşan gaz
salınımını hafifletir.
+ Sağlıklı bir
malzemedir.
Doğal bir malzeme
olduğundan zehirli maddeler içermez. Ayrıca saman balyası evler nefes alabilen
yapılardır. İçerideki hava kalitesi bu yüzden daha yüksek olur.
+ Ekonomiktir.
Saman balyası ile
yapılan evlerin maliyeti çok düşüktür. Isı izolasyonu sağladığı için, uzun
vadede ısınma maliyetini de düşürür.
İmece evi balyaların 1TL’ye bile bulunabileceğinden söz ediyor.
+ Hem kolay hem
de eğlencelidir.
Saman balyası ile
yapı inşa etmek için usta olmanıza gerek yoktur. Esnekliği ve kolaylığı,
çevremizi kendi ihtiyaçlarımıza göre tasarlama imkanı verir. Yapı süreci, el
becerimize ve yaratıcılığımıza hitap eden ayrıntılar içerir.
Eksiler ise
şunlar:
- İyi
sıvanmadığında sudan etkilenme riski var.
Saman balyası
sudan etkilenebilen bir malzemedir. Yapıda kullanılacak malzemenin sudan
korunması gerekir. Fakat yapının çatı sistemi ve sıvası iyi ise sudan asla
etkilenmez. Su konusu ile ilgili şurada detaylı bir makale var.
Sorular
Bunlar dışında
strawbale.com konuyla ilgili sıkça sorulan soruları listelemiş. Benim gözüme
çarpan başlıklar yangın riski ve böcek sorunu.
Bir telefon
defterini yakamayacağımız gibi sıkıştırılmış samanın da alev alması zor olduğu
ve yangına karşı direnci olduğu söyleniyor. Böcek konusu ise aslında sıvama ile
alakalı. Doğru yapıldığı takdirde böceklerin evinizi yeme riski yok. Sıvada
kerpiç kullanılacaksa karışıma böcek kovucu etkisi olan bitkiler karıştırılarak
evler böceklerden korunabiliyor.
Yapı teknikleri
Saman balyası ile
çok farklı yapılar inşa edilebilir fakat, Saman balyasının taşıyıcı ya da duvar
görevi görmesi bakımından iki farklı kategoride incelenebilir.
Yığma sistemi
Temel
oluşturulduktan sonra balyaların üst üste konmasıyla duvarlar oluşturulur.
Bunlar daha sonra gergi telleriyle ya da diğer yöntemlerle sıkıştırılıp çatının
yükü gelmeden önce sağlamlaştırılır. Bu sistem daha ekonomiktir. Ancak pencere
açıklıkları çok geniş olmamalıdır ve ikiden fazla kat tavsiye edilmez.
Karkas sistemi
Karkas sistemde
ise saman balyaları taşıyıcı olarak değil sadece duvar malzemesi olarak
kullanılır. Önce taşıyıcılar, yani ahşap, taş, tuğla gibi malzemelerle karkas
yapılır; daha sonra saman balyasıyla duvarlar doldurulur. Burada dikkat
edilecek hususlar detaylardır. Pencerelerde, kapılarda ve birleşim yerlerinde
delik olmaması gerekir. Malzeme ve işçiliğin artmasından dolayı daha pahalıdır
ancak yüksek binalar yapılabilir ve geniş açıklıklar geçilebilir.
Uygulanmış güzel bir örnek
Yukarıdaki ev ile
daha fazla detaya simondale.net adresinden ulaşabilirsiniz. Ayrıca NaturalHomes
adlı sitenin hazırladığı harita ile dünyada uygulanmış diğer örneklere göz
atabilirsiniz.
İnceleyeceğim bir
sonraki yapı malzemesi, saman balyasıyla birlikte harika bir uyuma sahip olan
kerpiç olacak…
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder