Jeff Vail - Köksap Nedir?

Bir Mezra Ekonomisi Tasarlamak

15 Nisan 2009

Jeff Vail – Köksap Nedir?

Sürdürülebilirliğin Topolojisi ve Başarılmış Ontogenez

Bu yazının hedefi, hiyerarşiye karşı negatif geri besleme sağlayan, çevresel sürdürülebilirliği garanti eden, ve insan ontogeneziyle uygunluğunu en yüksek seviyeye çıkaran köksap yapısına dayanan yeni bir ekonomi kurmak için somut bir taslak çıkarmaktır. İlk önce probleme olan yaklaşımımı ana hatlarıyla anlatacağım, sonrasında ise tarihsel bir örneği ele alacağım-Tuscan tepe kentlerinin kafes ağının kendi eşsiz şartlarına hitap eden bir topolojiyi nasıl yarattığına değineceğim-,daha sonra modern bir köksap ekonomisinin en ideal kuramsal topolojisini çözümleyeceğim, ve son olarak yeni bir mezra ekonomisinin bilinçli tasarımı ve kurulumu için bir takım gerçekçi kaygıları tartışacağım.

Bölüm 1: Yöntembilim

Bu yazı köksapın kuramsal yapısını ele almayı, ve gerçekçi bir ekonominin bu model üzerine nasıl kurulabileceğini ayrıntılarıyla anlatmayı amaçlar. Köksap, kısaca, kendi kendine yeten fakat birbirini etkileyen düğümlerin hiyerarşik olmayan bir ağı olarak tanımlanır. Bir mezra-ekonomisi kapsamı içerisinde, kendi kendine yeterlilik eşiğini tanımlamak en önemli kuramsal adımdır. Her bireyin tümüyle kendi kendine yeterli olmasını önermek gerçekçi olmayacaktır-her bireyin tümüyle kendi kendine yeterli olması mümkün olsa da, hiyerarşinin gelişmesini önlemek için gerekli esneklikten yoksun olacağı gibi, kabul edilemez biçimde düşük bir yaşam standardıyla sonuçlanaktır. Bu, er geç bir çeşit feodal hiyerarşiğe doğru yönelecek ekonomik yapıya dahil olan kontrol edilemez bağımlılıklar yaratacağından, kendi kendine yeterlilik eşiğini çok yukarıya yerleştirmek aynı derecede gerçekçi olmayacaktır. Bu eşiğin tam yeri değişebilir, fakat en düşük seviyede olmak zorundadır. Bu şartlar altında, şu şekilde olabilir:

Emeği yerine getirme bilgisini bölmeden iş bölümünü kolaylaştırın. Bu, potansiyel yaşam standardını, hiyerarşi ve sömürüye götürebilecek şekilde bir başkasının bilgisine bağımlılık yaratmadan, bireyleştirilmiş kendi kendine yeterliliğin üzerine çıkarmaya izin verir.

Yeterli sistemik şoku soğurmak için uygun fazlalık sağlayın. Örneğin, eğer kendi kendine yeterlilik iki kişilik bir grup seviyesine yerleştirilirse, bir kişiyi güçsüz duruma sokacak bir şok karşısında diğer kişi tüm şoku soğurmak zorundadır. Benzer şekilde, bu ekonomik model kısmen bahçecilik üretim tarzına dayandırılacağı için, havanın, hastalığın, vs. sebep olduğu belirli mahsul veya kaynak üretim süreçlerinin başarısızlığını soğurabileceği yeterli çeşitliliğe sahip olmak zorundadır.

Bu örnekte, kendi kendine yeterlilik eşiğini aile grubu seviyesine yerleştirdim. Bu eşik, akrabalık yönündeki biyolojik insan eğilimlerini destekler, ve aşağı yukarı 10-40 kişi, veya yaklaşık 4 genişletilmiş çekirdek aile biriminden meydana gelen temel bir köksap düğümü yaratır.

Bu model için üretim tarzı, yaşam standardını en yükseğe çıkarmak için (permakültür, fukuoka, ve orman-bahçe kavramına dayandırılmış) oldukça çeşitli bir bahçecilik sistemine verilen öneme sahip olan, ve hem avlanmanın hem de toplayıcılığın sistemik şokları soğurucu görevi gördüğü önemli bir yedek gücün (coğrafi uzam ve bilgi) devamlı sağlandığı bahçeciliğin, toplayıcılığın ve avcılığın melezidir.

Son olarak, her düğümün kendisi için asgari seviyede kendi kendine yeterlilik sağlamasına ek olarak, kendi başlarına oluşturabileceklerinden daha yüksek yaşam standartlarını oluşturacak tarzda ekonomik etkileşim düzenlemek için köksapın iletişim ve bilgi işlem yeteneğine, ayrıca diğer düğümlerle ekonomik etkileşimi kolaylaştırmak için bir veya daha fazla uzmanlaşmış ürün ürettiği, uzmanlaşma ve uzmanlık üretimi konusuna da hitap etmelidir.

Bu kafesli ekonomik etkileşim köksap yapısını bir arada tutan bir yapıştırıcıdır. Eninde sonunda hiyerarşinin saşdırılarına karşı en güçlü savunma görevini görür-tek bir düğüm genişleyen hiyerarşiye karşı muhtemelen dayanamaz, fakat düğümleri iyi bağlı bir köksap toplumu buna dayanabilir.

Bölüm 2: Tuscan Tepe Kentinden Topoloji Dersleri

Bu düğüm ve kafes tartışmasının tümü oldukça kuramsaldır-”gerçek dünyada” esasen nasıl şekil alacağını tasarlamak zor olabilir. Bu nedenle, bu kavramların çoğunu izah eden günümüze kadar ulaşmış tarihsel bir örnek işimize yarayabilir. Tuscan tepesi kentleri dikkate değer bir örnektir-elbette kusursuz bir köksap örneği değiller, ancak nispeten kendi kendine yeterli bir çok düğümden meydana gelen bir ağ ekonomik topolojisi için iyi bir örnek teşkil ederler. Tüm yerel coğrafyalarda olduğu gibi, kendi şartlarının eşsiz bir ürünüdürler: engebeli ormanlar ve tepelerle kesilmiş verimli araziler, Akdeniz iklimi, küçük çiftliklerin geçmişe ait dokusu, ve İtalya kent-devletlerinin bir çok sosyal, ekonomik, ve teknik yeniliklerine yol açmış dış güçlerce sağlanan hükümlerin bozunması. Benim gözdem, aşağıda tasvir edilmiş nispeten küçük ve önemsiz bir tepe kenti olan Lucignano’dur. Bu kenti, bu tartışma için örnek bir tepe-kent olarak kullanacağım, bu yüzden kente aşina olmak için bir an durun ve tasviri inceleyin:

Şekil 1: Lucignano haritası. Evlerin savunmaya yönelik dizilimine ve küçük tarlaların gelişi güzel dağılımına dikkat edin.

Şekil 2: Lucignano’nun çizilmiş bir eskizi…hem harita hem de eskiz kenti modern halinde tasvir ediyor. Söyleyebileceğim kadarıyla birkaç yüzyıldır değişmedi.

Şekil 3: Mayıs 2002′de bir hafta kaldığım Roftezza Medicea’dan (ilk haritaya bakın) çektiğim bir Lucignano fotoğrafı.

Bu kısa Lucignano sanal-turundan hoşlandığınıza inanıyorum…

Floransa, Siena, ve İtalya’daki diğer rönesans kent-devletleri arasındaki sürekli savaşların klasik İtalya tepe kentleri mimarisi üzerindeki etkisini fark etmek ilginçtir. Bu tarz içe-bakan, savunmaya yönelik bir duruş, tasarlanmış bir gelecekte gerekli midir? Pasif solar olanaklarına yönelik daha açık bir tasarım uygun olabilir mi? Ne büyüklükte yerleşkeler gereklidir-küçük aile çiftlik evi kümeleri, rahatlığa veya savunmaya yönelmiş ailelerin mezra grupları, veya yerel uzmanlık ürünleri üreten ticaret veya zanaat-sınai köyleri mi? Lucignano koşullarında, bir çok ya da çoğu çiftçi savunma duvarları içerisinde yaşadı ve her gün yürüyerek tarlalarına gittiler.

Ek olarak,-(bin kişinin üzerindeki bir tepe kenti seviyesinde yerleştirilmiş) yüksek seviyedeki kendi kendine yeterlilik eşiğinden kaynaklanan-hiyerarşi derecesi kesinlikle ideal değildi. İklim, kaynaklar, savunma gereksinimi seviyesi, vs. nedeniyle kendine has mimari ve ekonomik yapı değişiklik gösterecektir, fakat tepe kentlerinin temel ağ yapısı öğretici kalır: Tuscan haritasına sık olarak yayılan yüzlerce tepe kenti güçlü ve esnek bir yerelleştirilmiş ekonomik etkileşim ağı oluşturdu. Bugün, bu aynı bölge, büyük ölçüde hiyerarşik ve endüstriyel toplum içerisinde var olmasına karşın, modelimizin hedefi olan sürdürülebilir, “başarılmış ontogenez” ekonomisi türünün yeniden dirilişini gösteriyor. “Yavaş Besin” hareketi bu bölgenin çok daha ünlü tepe kentlerinden biri olan Greve-in-Chianti’nin belediye başkanı tarafından başlatıldı ve şu anda tüm dünyaya yayılıyor. Son olarak, ve belki de en önemlisi, Tuscan tepe kenti nihayetinde bu tarz bir köksap ekonomisiyle kazanılabilen “iyi yaşamın” önemli bir sembolüdür-modern kültürümüz içerisinde dahi arzu edilir, kolayca anlaşılabilir, ve “taş devrine dönüşü” değil hemen hemen evrensel olarak modernite deneyimlerine tercih edilen pozitif bir “bir göz geçmişte ileriye ilerlemek” vizyonu sağlar. Bu, beğendirilmesi böylesine zor bir kuramsal kavram olduğundan, iyi bilenen bir örnekle anlatılması çok önemlidir. Elbette başka örnekler de var, fakat Batı kültürü içerisinde, bu örnek en büyük yükü taşıyabilir.

Bölüm 3: Köksapın İdeal Topolojisi ve Mezra Ekonomisi

Bir köksap yapısının ideal topolojisini kelimelerle açıklamayı denemekten ziyade, bu yapıyı aşağıdaki grafiklerle daha etkin bir şekilde örneklemeye çalışacağım:

Şekil 4: Yukarıdaki örnek tek bir köksap düğümü için kuramsal olarak en ideal topolojidir, burada bir aile kümesini temsil etmektedir. Genişletilmiş aile grubu içerisindeki bağlanabilirliği temsil eden yakın ve güçlü bağlantılar düğüm içerisinde var olurlar. Dış bağlar farklı olarak gevşek ve zayıf bağlantılar, yerel mezra ile yakın bağlantılar, mezralar arasındaki bağları ve de zayıf ve uzak bağlantıların kapsamlı bağlanabilirlik etkinliğini fazlasıyla arttırdığı “küçük dünyaları” yaratan uzak bağlantılardır. Yeşil bölge, besin açısından asgari seviyede kendi kendine yeterlilik elde etmek için düğüm tarafından ihtiyaç duyulan coğrafi alanı gösterir.

Şekil 5: Yukarıdaki örnek bir mezra, veya aile düğüm kümesini gösterir. 4:4:4 şeklindeki gruplaşma sabit değildir, daha ziyade sadece esnek bir yapıyı aktarmak için uygun bir yoldur. Mezra içerisinde yakın ve güçlü bağlantılar vardır, ve farklı olarak gevşek ve zayıf bağlantılar dışarıya uzanır. Bireysel düğümlerde görüldüğü gibi aynı “küçük dünyalar” kuramını fraktal bir tarzda tekrarlarlar. Daha büyük, açık renkli yeşil bölge, özel olmayan kullanımları için mezra tarafından “emaneten” kontrol edilen, fakat bahçecilik projelerinin yetersiz kalabileceği durumlarda bir yedek stok olarak kullanım için uygun olan “yaban hayat, avlanma, ve toplayıcılık”, veya permakültürün “Zon 5″ bölgesi için gerekli coğrafi alanı temsil eder.

Şekil 6: Yukarıdaki örnek köksap düğüm kümelerinin oluşturduğu daha geniş bir kafes yapısı düzenini gösterir. Kuramsal bir dağılımı ifade eder, ve hiçbir “süper-mezra”, kent, veya köy olmadığını gösterir-yapı mezra seviyesinde “düzdür”, çünkü daha yüksek düzende bir yerleşkeye doğru herhangi bir büyüme hiyerarşiye kapı açacaktır. Aksine, bir sonraki örnekte gösterildiği gibi, daha karmaşık olarak düzenlenen işlevler geçici gruplaşmalarla kolaylaştırılırlar.

Şekil 7: Yukarıdaki örnek, süreksiz bağlantıların, panayırların, festivallerin vs., kafesin kapsamlı iletişim ve bilgi işlem kapasitesi etkinliğini büyük ölçüde arttıran uzak-mesafeli, zayıf bağlanabilirliğe etkisini gösterir. Daha uzak düğümler ara sıra meydana gelen bu olaylarla (mavi, kırmızı veya mor renkli kesikli çizgilerle gösterilmiştir) bağlantıya sokuldukları için, bilgi veya değiş tokuşların daha uzak mesafelere yayılmaları için taşınmak zorunda oldukları düğüm sayısı fazlasıyla azaltılır. (bir komşudan diğer komşuya taşıma için 8 adıma ihtiyaç duyulacak bir mesafenin yalnızca iki adımla aşıldığı siyah çizgiyle gösterilmiştir.) Daha geniş, daha zayıf, ve geçici olan bu ağlar, hiyerarşiyi kolaylaştırmadan daha karmaşık aktivite ve daha uzmanlaşmış ekonomik değiş tokuşu kolaylaştırırlar. Örneğin, 50 düğümden aslında yalnızca biri keçi beslemesine veya bira üretmesine rağmen, tüm 50 düğüm mevsimsel panayırlar, geçici pazarlar, vs. ile bu ürünlere kolayca erişebileceklerdir. Teoride, “düz” bir köksap kafesinin bu tarz geçici gruplaşmalarla idare edilebilen teknolojik veya endüstriyel karmaşıklık için hiçbir sınır yoktur. Bu biçim, daha karmaşık projelerin (savunma, metal veya cam işçiliği gibi oldukça uzmanlaşmış mallar, sosyal zenginlik) hiyerarşinin yaratılmasında bir katalizör görevi görmesini engeller.

Şekil 8: Düzenli geometrik kafes yapısı, gerçekte, araziyi, iklimi, kaynak dağılımını, vs. kapsayacak şekilde doğal coğrafya üzerine yayılmış olmak zorundadır-basit bir topografik harita üzerinde yukarıda gösterildiği gibi. Şekil 6′da örneklendirilen kuramsal ve geometrik olarak simetrik kafes daha kolay ön kavramsallaştırma sağlarken, bu şekilde örneklendirilen kafes daha gerçekçidir. Aslında, çeşitli farklı “kavramsal araziler” her biri eş zamanlı olarak gerçek jeo-uzamsal kafes yapısına etkileyecektir. Örneğin, fiziki arazi, seyahet zorluğu, kaynakların belirli noktalarda yoğunlaşması, su elde edilebilmesi, toprak zenginliği, vs. hepsi yerleşimde etkili olacaktır.

Bölüm 4: Gerçeklik, ve Mezra Ekonomisinin Yaşama Geçirilmesi

Bu kavramsal “mezra-ekonomisinin” gerçek dünyada yaşama geçirilmesi, mevcut kurulu düzenlemenin üstesinden gelerek ve tepeden aşağıya bir hiyerarşinin olmadığı bu fraktal modelin koordinasyonunu ve standardizasyonunu başararak esnekliği garanti eden çabalara gerek duyar.

Köksap kafes, fikirde, harikadır. Ancak, yeterli esneklik göstermezse, yalnızca ilk büyük sistemik şoka kadar dayanacaktır-ve hava durumundan, savaştan, teknolojiden, kıtlıktan, hastalıktan, vs. kaynaklanan sistemik şoklar her zaman insanlık üzerinde bir etkiye sahip olmuştur ve her zaman insanlığı etkilemeye devam edecektir. Mezra-ekonomisi kaynak işlemede planlanmış fazlalık kadar, uzun zamanlı bir anlayışa sahip kaynak işleme tekniklerini kullanarak esnekliği besler. Örneğin, orman bahçe kavramı aydınlatıcıdır: tüm bahçecilik ve tarımsal projeler yıllık getirilerinde değişiklik gösterir, bir orman bahçe projesinde bir yılın başarısızlığı gelecek yıllarda başarısızlık üretmez. Bir orman bahçe ile büyük miktarlarda kaynak depolanır ve diğer bölgelerdeki açıkları telafi etmek için uygundur. Benzer şekilde, bahçeciliğin iyi ürün elde edilen yıllarında yalnızca asgari düzeyde kullanılan toplayıcılık ve avlanmadaki yedek kapasitenin sürdürülmesi, bahçeciliğin kötü bir şekilde ürün verdiği yıllar için bir güvenlik sağlar. Bu yerleşik fazlalık, bahçeciliğin kötü ürün verdiği yıllarda bahçeciliğin uygulanabilirliğini-arttırılmış yaşam standardına olan normal faydalarıyla birlikte-sürdürmek için çok önemlidir.

Bu türde bir mezra-ekonomisinin yaşama geçirilmesi, çoğu durumda, mevcut bir iskân düzenine-sürdürülebilir olmayan, hiyerarşik, ve insan ontogeniz ile uyumlu olmayan bir iskân düzenlemesi-adaptasyon sağlamayı gerektireceğinin farkında olmak ayrıca önemlidir. Bu, kuramsal yapının mevcut hiyerarşik alt yapı (kentler ve otoyollar gibi) tarafından etkilenmiş olabilmesi bakımından yapaylık ortaya koyar. Belki de bunu atlatmanın en iyi yolu varolan kırsal alanlarda bir mezra ekonomisinin “tohumlarını ekmeye” başlamak, ve daha sonra yaşanmaz olduklarında önceki kentler ve şehirlere yayılmaktır.

Son olarak, bu yapısal modeli uygulama konusuna tepeden-aşağı, hiyerarşik araçlardan yararlanmadan değinmek önemlidir. Bu çabadaki en önemli araç bu modeli uyarlamanın arkasındaki mantığı açıklamak ve doğrulamak için açık-kaynak tartışmaların kullanımı olacaktır-ümit ediyorum ki, bu yazıda olduğu gibi. Bir diğer araç ise geleneksel söylence aracının kullanımı-muhtemelen yenilenmiş bir biçimde-olacaktır. Bu temel yapıdan ayrılmanın gizli tehlikelerini anlatan hikayeler, ana ilkeleri bozulmadan tutmaya yardım edecektir. Nihayet, ve bence en önemlisi, bu kuramsal yapının başarısı, öncü uygulayıcılar tarafından bu yapının diğer yapılardan daha iyi bir yaşam standardı sağladığının kanıtlamasına bağlı olacaktır. Eğer ortalama bir Amerikalı basmakalıp bir Tuscan köyünde “iyi bir yaşam” sürebilirse, ve bu yaşam tarzına nasıl sahip OLABİLECEKLERİ de gösterilirse, insanlar gerçekten bu yapı etrafında toplanacaklardır. Eninde sonunda, bu, POZİTİF bir gelecek öngörüsüdür-feodal köleliğe bir dönüş değil, daha eşitlikçi ve insana uygun bir yaşama doğru ilerleyiştir…